Οι Ιάπωνες χαρακτηρίζονταν ως ο πιο πειθαρχημένος και ολιγαρκής λαός. Τον τζόγο τον οποίο θεωρούσαν κινέζικο ελάττωμα. Και όμως, η πρώτη μεταπολεμική οικονομική και χρηματιστηριακή φούσκα δημιουργήθηκε στην Ιαπωνία. Οι δε ομοιότητες με τη Ελλάδα σε ορισμένα σημεία είναι πραγματικά εντυπωσιακή.
Δομικές ιδιαιτερότητες της Ιαπωνίας
Από το 1949 το γιαπωνέζικο νόμισμα ήταν συνεχώς υποτιμημένο. Η συμφωνία του Μπρέτον Γούντς εξασφάλιζε τη σταθερότητα στην ισοτιμία, σε σχέση με το δολάριο. Αυτό όπως ήταν φυσικό, είχε προσφέρει μια σημαντικότατη βοήθεια στις ιαπωνικές εταιρίες που προσανατολίστηκαν προς τις εξαγωγές.
Χαρακτηριστικό του ιαπωνικού συστήματος εργασίας είναι η απασχόληση εφ’ όρου ζωής, η οποία ίσχυε για το μισό σχεδόν του εργατικού δυναμικού που εργάζεται σε μεγάλες επιχειρήσεις. Συνήθως προσλαμβάνονται αμέσως μετά τις σπουδές τους σε μεγάλες εταιρίες και παρέμεναν εκεί μέχρι να συνταξιοδοτηθούν.
Οι μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις αναπτύχθηκαν από την εύνοια του κράτους. Άτυπος αλλά καθοριστικός ήταν ο ρόλος των κυβερνητικών αξιωματούχων όπου καθοδηγούσαν τις εξαγωγές με κεντρικό σχεδιασμό. Επίσης διασφάλιζαν πως οι αποταμιεύσεις θα διοχετεύονταν με φτηνά επιτόκια στις επιχειρήσεις, για να πραγματοποιηθούν επενδύσεις.
Η κορύφωση
Την δεκαετία του 1980, σύσσωμος ο διεθνής τύπος παρουσίαζε με θαυμασμό αλλά και ανησυχία το ιαπωνικό θαύμα. Ειδικά, ήταν διάχυτος ο φόβος των αμερικάνων ότι θα κατακτηθούν οικονομικά από τους χαμένους του β’ παγκοσμίου πολέμου.
Ο Σεπτέμβρης του 1985 καθόρισε την νεότερη ιστορία της Ιαπωνίας. Μετά από παρότρυνση του υπουργού οικονομικών των ΗΠΑ, οι ισχυρότεροι υπουργοί οικονομικών του κόσμου, συμφώνησαν να ανατιμηθεί το γιεν σε σχέση με το δολάριο. Τα γιαπωνέζικα προϊόντα έγιναν σχεδόν δύο φορές πιο ακριβά.
Η υπερτίμηση του νομίσματος στην αρχή είχε ευεργετικά αποτελέσματα. Τα εισαγόμενα αγαθά, οι πρώτες ύλες και η ενέργεια γίνανε φτηνότερα, ενώ ανέβαιναν οι τιμές των μετοχών και της γης. Σημαντικό ήταν ότι πραγματοποιήθηκε την περίοδο που οι ιάπωνες είχαν συσσωρεύσει τεράστια ποσά σε αποταμιεύσεις.
Οι μισές από τις μεγαλύτερες τράπεζες στον κόσμο, ήταν δικές τους. Η Ιαπωνία αποτελούσε τον μεγαλύτερο δανειστή στο κόσμο, κυρίως λόγω του ισχυρού γιεν.
Το Φθινόπωρο του 1989 κατάφεραν το ακατόρθωτο : να συνδυάσουν την πλήρη απασχόληση, τον χαμηλό πληθωρισμό, το θετικό ισοζύγιο πληρωμών και τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Η λιτότητα και η ολιγαρκής ζωή που χαρακτήριζε τους κατοίκους κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου έδωσε την θέση της στη σπατάλη και την επιδεικτική κατανάλωση. Επιχειρηματίες και στελέχη εταιριών, ξοδεύανε δεκάδες χιλιάδες δολάρια σε πολυτελή εστιατόρια, κέντρα διασκέδασης. Το υπερτιμημένο νόμισμα ευνοούσε τα ταξίδια στο εξωτερικό και τις εισαγωγές πολυτελών αγαθών.
Η αρχή του τέλους
Το χρονικό διάστημα μεταξύ περίπου 1985 και 1990 ήταν μια εποχή απαράμιλλης ευημερίας. Όμως ήταν επίσης μια εποχή που άκμασε η διαφθορά και η υπερβολή.
Για να μετριάσει την επίδραση του υψηλού γιεν η κυβέρνηση χαλάρωσε τη φορολογική της πολιτική και η Κεντρική Τράπεζα της Ιαπωνίας μείωσε τα επιτόκια.
Η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής και η απελευθέρωση του πιστωτικού συστήματος οδήγησαν τις μετοχές στα ιστορικά υψηλά τους. Οι τιμές γης ακολούθησαν εξίσου εντυπωσιακή άνοδο.
Οι
νέοι επιδίωκαν υψηλότερα αμειβόμενη εργασίας σε υπαλληλικές θέσεις και
τα εργοστάσια αντιμετώπιζαν ελλείψεις εργατικού δυναμικού.Το αποτέλεσμα ήταν να υπάρξουν νομικές ρυθμίσεις για να επιτραπεί η μετανάστευση σε Βραζιλιάνους ιαπωνικής καταγωγής.
Πολλές βιομηχανίες φτιάχνανε εργοστάσια στο εξωτερικό, για να παρακάμψουν τα προβλήματα που τους δημιουργούσε η συνεχιζόμενη ανατίμηση του γιεν. Επίσης επένδυαν σε νέες, πιο αυτοματοποιημένες εγκαταστάσεις για να βελτιώσουν την παραγωγικότητα τους.
Ο ρόλος των τραπεζών
Η πολιτική των χαμηλών επιτοκίων σε συνδυασμό με τον ανεπαρκή έλεγχο των τραπεζών οδήγησε στην ανάπτυξη κερδοσκοπικών τάσεων λόγω του εύκολου και φτηνού δανεισμού των επιχειρήσεων από τις τράπεζες και τελικά σε φούσκα των ακινήτων.
Το σκάσιμο της φούσκας υποβάθμισε την βαρύτητα των εγγυήσεων που είχαν οι τράπεζες στα χέρια τους για τα δάνεια που έχουν χορηγήσει και ταυτόχρονα οδήγησε στην πτώση του δείκτη του χρηματιστηρίου, μειώνοντας το ενεργητικό των τραπεζών και τις εγγυήσεις των ιδιωτών.
Η παροχή ρευστότητας μέσω των τραπεζών στις αρχές του 1990, είχε σαν σκοπό την διοχέτευση χρήματος στην αγορά, για να ενισχυθεί η ζήτηση. Όμως παρά τα αστρονομικά για την εποχή πακέτα ενίσχυσης προς τις τράπεζες, οι τιμές των ακινήτων συνέχιζαν να πέφτουν σταθερά για 16 ολόκληρα χρόνια.
Η οικονομία έπασχε από ένα μη υγιές τραπεζικό σύστημα που δεν μπορούσε να διοχετεύσει χρήμα στην αγορά. Το μεγαλύτερο μέρος των κρατικών ενισχύσεων προς τις τράπεζες αφορούσε κεφαλικές ενισχύσεις για την κάλυψη των ζημιών που προκύψαν από τις προβλέψεις των επισφαλών δανείων.
Οι τράπεζες προχωρούσαν σε λιγότερες χορηγήσεις και με αυστηρότερα κριτήρια, για να μειώσουν τον κίνδυνο στο όποιο είχαν εκτεθεί. Πρώτη τους προτεραιότητα παραμένει να καλύψουν τα επισφαλή δάνεια και τις λειτουργικές τους ζημίες.
Συμπέρασμα
Η οικονομική και τραπεζική κρίση δεν οφειλόταν σε πρόβλημα ρευστότητας αλλά στα επισφαλή δάνεια. Δημιούργησαν έναν φαύλο κύκλο, γιατί οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά πουλούσαν τα πάγια τους στοιχεία, προκειμένου να εξασφαλίσουν ρευστότητα.
Η πτώση των τιμών δημιούργησε φαινόμενα αποπληθωρισμού που ταλαιπώρησαν την ιαπωνική οικονομία για πάρα πολλά χρόνια. Η υπερβολή και η διαφθορά είχαν εισχώρησε βαθιά στο ιαπωνικό σύστημα.
Η μεγάλη διαφορά βέβαια με την Ελλάδα, είναι πως εκτός από την εκρηκτική αύξηση της κατανάλωσης, οι Ιάπωνες επένδυσαν στην έρευνα και στην αύξηση της παραγωγικότητας. Χωρίς αυτά δεν θα μπορούσαν να ξεπεράσουν την κρίση με μηδενικές σχεδόν απώλειες σε επίπεδο ανεργίας.
* Ο Βασίλης Παζόπουλος είναι οικονομολόγος, χρηματιστηριακός αναλυτής, συγγραφέας του βιβλίου «Επενδυτές χωρίς Σύνορα, πώς να επενδύσετε με ασφάλεια στις αναπτυγμένες αγορές»
capital.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου