Μαζικές άρσεις απορρήτου

Φύλλο και φτερό έχει κάνει η Αντιτρομοκρατική τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις και τα sms χιλιάδων ανυποψίαστων κατοίκων της Αθήνας. Από τον περασμένο Οκτώβριο, τα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. έχουν επιδοθεί ακόμη και σε αναδρομικές (προ τριετίας) άρσεις του απορρήτου των επικοινωνιών των πολιτών σε ευρείες περιοχές της πρωτεύουσας, ζητώντας αναλυτικά τα στοιχεία όλων των κλήσεων που κατέγραψαν οι κυψέλες των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα!
Ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα τέθηκαν υπό αστυνομική επιτήρηση για λόγους «εθνικής ασφάλειας». Τα στίγματα της τηλεφωνικής επικοινωνίας όλων ανεξαιρέτως των πολιτών που κατοικούν ή βρέθηκαν μέσα σ' αυτές τις κατοικημένες περιοχές (όνομα καλούντος, καλουμένου, διάρκεια κλήσης, sms κ.λπ.) έχουν μπει στο στόχαστρο των αστυνομικών ερευνών.

Αιτιολογία για την τεράστια σε έκταση πληθυσμού αστυνομική επιχείρηση άρσης απορρήτου είναι η αναζήτηση στοιχείων που θα οδηγούσαν στην αποκάλυψη μελών του «Επαναστατικού Αγώνα». Ολες οι διατάξεις άρσης απορρήτου εστιάστηκαν, γύρω από περιοχές από τις οποίες είτε έγιναν τηλεφωνήματα ανάληψης ευθύνης για κάποιες ενέργειες είτε είχαν αφεθεί «προκηρύξεις». Με βάση αυτή την πρακτική όλοι όσοι είχαν την ατυχία να κατοικούν ή να περνούν από τις περιοχές αυτές κάποια συγκεκριμένη στιγμή έγιναν, χωρίς να το γνωρίζουν, αντικείμενο έρευνας της Αντιτρομοκρατικής.

Τον περασμένο Οκτώβριο ζητήθηκαν από τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεδομένα κλήσεων που κατέγραψαν οι κυψέλες τους σε ευρείες περιοχές των Ανω Πετραλώνων σχετικά με περιστατικό το οποίο είχε γίνει σχεδόν τρία χρόνια νωρίτερα (Ιανουάριος του 2007). Με άλλες αιτήσεις ζητήθηκαν στοιχεία κλήσεων για περιοχές στου Γκύζη, πίσω από το Εφετείο και στην Καισαριανή.

Είναι η πρώτη φορά που η αστυνομική πρακτική διερεύνησης εγκλημάτων στην Ελλάδα ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της εξατομικευμένης ευθύνης και στρέφεται συλλήβδην εναντίον κατοίκων ευρύτερων περιοχών, για τους οποίους δεν υπάρχει κανένα απολύτως στοιχείο εμπλοκής τους σε παρόμοιες υποθέσεις. Η μόνη εμπλοκή τους είναι ότι επικοινώνησαν με άλλους. Οι πολίτες των οποίων οι κλήσεις βρίσκονται στα κιτάπια της Αντιτρομοκρατικής δεν έχουν κανένα νόμιμο τρόπο άμυνας.

Πρόκειται για γενικευμένη επιτήρηση των πολιτών και αμφισβήτηση συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων τους, με λογικές τού τύπου «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Οπως έλεγαν νομικοί, ούτε ο περιβόητος αντιτρομοκρατικός νόμος Σταθόπουλου δεν προέβλεψε τέτοιες δρακόντειες διατάξεις μαζικού ελέγχου ευρύτερων αστικών περιοχών.

Τι ζητεί η Αντιτρομοκρατική

Η μαζική άρση απορρήτου σε ολόκληρες γειτονιές έγινε γνωστή μέσα από τη δικογραφία των κατηγορουμένων για συμμετοχή στον «Επαναστατικό Αγώνα». Με έγγραφά της η Αντιτρομοκρατική ζητεί από όλες τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας «αναλυτικά στοιχεία των τηλεφωνικών κλήσεων μεταξύ κινητών ή μεταξύ κινητών και σταθερών τηλεφωνικών συνδέσεων, συμπεριλαμβανομένων των αριθμών κλήσεων αυτών (καλών-κληθείς) και του ακριβούς χρόνου, τόπου και διάρκειας της κάθε επικοινωνίας, οι οποίες καταχωρήθηκαν στις κυψέλες των εταιρειών» και που καλύπτουν περιοχές που περικλείονται από διάφορους δρόμους της Αθήνας.

Η Αντιτρομοκρατική ζητεί επίσης να της γνωστοποιηθούν τα γραπτά μηνύματα μεταξύ κινητών, αλλά και μεταξύ κινητών και σταθερών τηλεφώνων που καταγράφηκαν στις ίδιες περιοχές, τα στοιχεία ταυτότητας των συνδρομητών που πραγματοποιήθηκαν ή δέχτηκαν κλήσεις, απέστειλαν ή παρέλαβαν γραπτά μηνύματα, καθώς και κάθε άλλη μεταγενέστερη μεταβολή (παύση λειτουργίας, μεταβίβαση του αριθμού).

Η άρση του απορρήτου ζητείται για χρονικό διάστημα από 50 λεπτά έως μιάμιση ώρα τις ημέρες που έγιναν οι αναλήψεις ευθύνης. Ομως η άρση του απορρήτου των αναλυτικών λογαριασμών για συγκεκριμένα τηλέφωνα γίνεται 24ωρη εάν «ήθελε προκύψει ιδιαίτερο και περαιτέρω ερευνητικό ενδιαφέρον μετά την επεξεργασία του συνόλου αυτών από την υπηρεσία μας», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο έγγραφο της Αντιτρομοκρατικής. Τις αιτήσεις της Αντιτρομοκρατικής επικυρώνει ως έχουν με διάταξή του ο εισαγγελέας Εφετών.

Τα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ. επιφυλάσσουν για τον εαυτό τους την αποκλειστική εξουσία να αποκτούν πρόσβαση, να επεξεργάζονται και να θεωρούν «ύποπτες» τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις χιλιάδων πολιτών, με κριτήρια που μόνο εκείνα γνωρίζουν. Το πιο πιθανό είναι ύποπτα να θεωρούνται τηλεφωνήματα μικρής διάρκειας, οι αναπάντητες κλήσεις και τα sms που έγιναν μέσα στο επίμαχο διάστημα.

Κάτι ανάλογο άλλωστε συνέβη πρόσφατα και με τα τηλέφωνα πολιτών που κάλεσαν την «Ελευθεροτυπία» και άλλα ΜΜΕ σε ώρες και ημέρες που η οργάνωση Συνωμοσία Πυρήνων της Φωτιάς αναλάμβανε τηλεφωνικά την ευθύνη πράξεων. Μια εργαζόμενη στην εφημερίδα και ο σύζυγος μιας δημοσιογράφου κλήθηκαν στον εφέτη-ανακριτή της υπόθεσης Κ. Μπαλτά, ακριβώς για να εξηγήσουν τα τηλεφωνήματά τους αυτά.

Η αυθαίτερη πρακτική της Αστυνομίας να αποφασίζει χωρίς έλεγχο για την εν λευκώ χρήση των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων χιλιάδων πολιτών δημιουργεί σοβαρό ζήτημα παραβίασης θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων (ελευθερία έκφρασης, ανάπτυξη της προσωπικότητας, ιδιωτική ζωή, προστασία προσωπικών δεδομένων). Ταυτόχρονα θέτει θέμα τόσο για την αναγκαιότητα του μέτρου όσο και για την αναλογικότητά του σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό.

Ολα αυτά γίνονται ερήμην τόσο της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων όσο και της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ), οι οποίες παρακάμπτονται συστηματικά από τις διωκτικές αρχές.

Η μέθοδος που ακολουθείται για τη μαζική άρση του απορρήτου των επικοινωνιών είναι επίσης πρωτοφανής. Επιλέχθηκε η δικονομική οδός της επίκλησης λόγων «εθνικής ασφάλειας» και όχι της διερεύνησης σοβαρών εγκλημάτων, στα οποία ανήκει η «τρομοκρατία». Η αιτία είναι προφανής. Στην άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας αρκεί η διάταξη του εισαγγελέα Εφετών, στην οποία δεν απαιτείται να αναφέρονται τα πρόσωπα σε βάρος των οποίων διατάσσεται η άρση. Αντίθετα, για τη διακρίβωση σοβαρών εγκλημάτων η άρση του απορρήτου πρέπει να στρέφεται κατά συγκεκριμένων προσώπων, τα οποία κατονομάζονται και θεωρούνται από τις διωκτικές αρχές ύποπτα για κάποια εγκληματική πράξη.

Εφήυραν λόγους...

Η Αντιτρομοκρατική αναφέρεται στην υπόθεση του «Επαναστατικού Αγώνα», μιλά δηλαδή καθαρά για πράξεις τρομοκρατίας, που σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις υπάγονται στη διαδικασία άρσης του απορρήτου με έκδοση βουλεύματος και προσωποποίηση των στοιχείων του επιτηρουμένου. Για να παρακαμφθεί αυτό το «νομικοτεχνικό πρόβλημα» εφευρέθηκαν αορίστως λόγοι «εθνικής ασφάλειας, οι οποίο ωστόσο παραπέμπουν στις υποκλοπές που διενεργεί η ΕΥΠ ως μηχανισμός αντικατασκοπίας».

Ομως και στους λόγους «εθνικής ασφάλειας» δεν νοείται γενικευμένη άρση του απορρήτου των κλήσεων. Διαφορετικά θα μπορεί κάθε υπηρεσία (ΕΥΠ, Αντιτρομοκρατική κ.λπ.) να τους επικαλείται κάθε φορά που θέλει να «νομιμοποιήσει» παράνομες υποκλοπές και άρσεις απορρήτου.

Δεν είναι τυχαίο μάλλον και το γεγονός ότι οι μαζικές άρσεις απορρήτου φαίνεται ότι άρχισαν και γενικεύθηκαν μετά τον Οκτώβριο του 2009, δηλαδή μετά την εκλογή του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση και την ανάληψη των καθηκόντων του υπουργού Προστασίας του Πολίτη από τον Μιχάλη Χρυσοχοΐδη. Από το μέχρι σήμερα γνωστό υλικό της δικογραφίας δεν κατέστη δυνατό να διαπιστωθεί κατά πόσον οι πρακτικές αυτές ωφέλησαν τις αστυνομικές έρευνες στη συγκεκριμένη υπόθεση.